ΜΕΛΙ

Το πιο γνωστό προϊόν που παράγουν οι μέλισσες είναι το μέλι

Οι μέλισσες όμως παράγουν κι άλλα προϊόντα όπως κερί, γύρη, πρόπολη, βασιλικό πολτό, δηλητήριο και φυσικά συμβάλλουν με σημαντικό τρόπο στη διαιώνιση της ζωής μέσα από τη διαδικασία της «επικονίασης» που επιτελούν ασταμάτητα στη διάρκεια ζωής τους.

Υπάρχουν πολλοί ορισμοί για τη γλυκιά , ρευστή και εξαιρετικά θρεπτική ουσία που παράγουν οι μέλισσες. Ο επίσημος ορισμός που αποδίδεται από το Διεθνή Οργανισμό Γεωργίας και Τροφίμων είναι ο εξής: ως μέλι ορίζεται το γλυκό προϊόν-τρόφιμο που παράγουν οι μέλισσες όταν συλλέγουν νέκταρ ή άλλους φυσικούς χυμούς από ζωντανά μέρη φυτών ή εκκρίσεις εντόμων, το μεταφέρουν στην κυψέλη τους, το εμπλουτίζουν με δικές τους ουσίες που συντελούν στη μετατροπή του, το αποθηκεύουν στις κηρήθρες τους όπου το ωριμάζουν και στη συνέχεια το σφραγίζουν στεγανοποιώντας το.

Ενώ επίσης ενδιαφέρουσα προσέγγιση είναι αυτή του E. F. Phillips (1930):Το μέλι είναι ένα αρωματικό, γλοιώδες, γλυκό υλικό που προέρχεται από το νέκταρ των φυτών, το οποίο μαζεύουν οι μέλισσες και το μεταβάλλουν για την τροφή τους σε ένα πυκνότερο υγρό και τελικά το αποθηκεύουν στις κερήθρες τους. Είναι όξινης αντίδρασης, ρευστό στην αρχική μορφή του, αλλά μεταβάλλεται σε κρυσταλλικό όταν μείνει πολύ καιρό. Αποτελείται κυρίως από δύο απλά σάκχαρα, την δεξτρόζη και την λεβουζόλη, με παρουσία κατά περιπτώσεις πιο σύνθετων υδατανθράκων, με επικρατέστερη συνήθως την λεβουλόζη και περιέχει πάντοτε μεταλλικές ουσίες, φυτικά χρωστικά υλικά, μερικά ένζυμα και κόκκους γύρεως.

Διαδικασία

Οι μέλισσες συλλέγουν νέκταρ από τα λουλούδια ή φυσικούς χυμούς και το αποθέτουν στην κυψέλη τους. Εκεί χάνει υγρασία και φτάνει στη συνηθισμένη υγρασία του μελιού, από 14-18%. Το μέλι μπορεί να προέρχεται είτε από νέκταρ λουλουδιών είτε από τους γλυκούς χυμούς που εκκρίνουν τα κωνοφόρα δέντρα. Υπάρχουν άπειρα επιμέρους είδη μελιού. Κανένα όμως δεν είναι 100% καθαρό με την έννοια ότι δεν προέρχεται αποκλειστικά από ένα είδος φυτού, αυτό συμβαίνει επειδή η μέλισσα «βοσκεί» ταυτόχρονα από πολλά είδη φυτών που ανθίζουν την ίδια εποχή.

Υπάρχουν πολλές ποικιλίες μελιού που βρίσκουμε στην αγορά αλλά τα πιο χαρακτηριστικά είναι τα εξής: Το Πεύκο, το μέλι Ανθέων, το Θυμαρίσιο, το Έλατο, το Ρείκι, η Καστανιά και το Πορτοκάλι αλλά και διάφορα χαρμάνια μελιών. Το μοναδικό ελληνικό Μέλι (ΠΟΠ) Προστατευόμενης Ονομασίας Προέλευσής είναι το «Έλατο Βανίλια» και παράγεται στη Βυτίνα Αρκαδίας. Ενώ το πιο διαδεδομένο και αγαπητό στην ελληνική και διεθνή αγορά είναι το Θυμαρίσιο. Το κάθε είδος έχει διαφορετικά ποιοτικά χαρακτηριστικά υφής, χρώματος, αρώματος και γεύσης που το διακρίνουν από τα υπόλοιπα.

Σύνθεση

Το μέλι παρέχει στον οργανισμό μας ένα πλήθος θρεπτικών ουσιών. Είναι ένα μείγμα σακχάρων κατά 77%-78% και άλλων συστατικών. Όσον αφορά τους υδατάνθρακες, το μέλι αποτελείται κυρίως από φρουκτόζη (περίπου 38,5%) και γλυκόζη (περίπου 31%) και περιέχει σε μικρότερα ποσοστά μαλτόζη, σουκρόζη και γαλακτόζη. Η περιεκτικότητά του σε πρωτεΐνες είναι μικρή και σε λίπος μηδαμινή.

Το Μέλι περιέχει επίσης μια πληθώρα αμινοξέων και αντιοξειδωτικών ουσιών, ιχνοστοιχεία και βιταμίνες. Το μέλι περά από γλυκαντική ουσία είναι για ένα μοναδικό στο είδος του προϊόν, πλούσιο σε θρεπτικά συστατικά, γνωστό από την αρχαιότητα για την ωφέλιμη δράση του στην υγεία των ανθρώπων. Η κατανάλωση μελιού έχει επιστημονικά αποδειχτεί ωφέλιμη και ευεργετική για τον ανθρώπινο οργανισμό.

Είναι μια πηγή απλών και συνθετών υδατανθράκων και εφοδιάζει τον οργανισμό μας με ενέργεια. Τα αντιοξειδωτικά συστατικά του έχουν σημαντική αντικαρκινική δράση. Το μέλι λόγω της σχετικά χαμηλής του υγρασίας, δεν ευνοεί την ανάπτυξη μικροοργανισμών και αυτό συντελεί στην αντιβακτηριδιακή και αντισηπτική του δράση. Το μέλι θεωρείται ένα από τα καλύτερα φυσικά, ελαφρά καθαρτικά. Συντελεί στην καλή λειτουργία του εντέρου διεγείρει τα έντερα και προλαμβάνει τη δυσκοιλιότητα. Το μέλι συνιστάται ως μαλακτικό και καταπραϋντικό για τον ερεθισμό του φάρυγγά και του λάρυγγα από την εποχή του Αριστοτέλη ακόμη.

ΒΑΣΙΛΙΚΟΣ ΠΟΛΤΟΣ

Γενικά

Ο βασιλικός πολτός είναι μία άσπρη κρεμώδης φυσική ουσία η οποία εκκρίνεται από τους υποφαρυγγικούς αδένες των εργατριών μελισσών και προορίζεται για τη διατροφή όλων των προνυμφών μέχρι της ηλικίας των 3 ημερών και των ενήλικων βασιλισσών.
Η μεγάλη θρεπτική αξία και οι βιολογικές ιδιότητες του βασιλικού πολτού οφείλονται στην ειδική σύνθεσή του. Τα κύρια συστατικά του είναι νερό, πρωτεΐνες, σάκχαρα, λιπίδια ενώ ταυτόχρονα έχει υψηλή περιεκτικότητα σε μεταλλικά άλατα, κυρίως ασβέστιο, κάλιο και μαγνήσιο. Αποτελεί πηγή βιταμινών, ενζύμων και μιας ομάδας συστατικών που μέχρι σήμερα έχουν μείνει απροσδιόριστα.
Οι ευεργετικές επιδράσεις του βασιλικού πολτού είναι γνωστές εδώ και χιλιάδες χρόνια. Οι αρχαίοι Έλληνες ανέφεραν πως ο Βασιλικός Πολτός ήταν συστατικό της αμβροσίας, της τροφής που προσέδιδε αθανασία στους θεούς του Ολύμπου.Ο Βασιλικός πολτός έχει αντισηπτικές και αντιμικροβιακές ιδιότητες, ενισχύει το ανοσοποιητικό σύστημα, τονώνει την ερωτική επιθυμία και επίσης συντελεί στην καλή υγεία του δέρματος και των ιστών.
Το χρώμα το βασιλικού πολτού έχει μεγάλη σημασία, γιατί λειτουργεί ως δείκτη της φρεσκάδας του. Ο φρέσκος πολτός έχει λαμπερό, υπόλευκό χρώμα. Όταν έρθει σε επαφή με τον αέρα και το φως μεταβάλλεται ανοιχτοκίτρινο ως σκούρο γκρι. Η μεταβολή αυτή οφείλεται σε ένζυμα τα οποία οξειδώνουν κάποιες ουσίες του και το καταστρέφουν. Η υφή του είναι ζελατινώδης, παχύρευστη και χαρακτηρίζεται από ελαφρά δριμύ άρωμα και όξινη γεύση που οφείλεται στο πολύ χαμηλό PH που έχει.

ΓΥΡΗ

Γενικά 

Είναι η ανθόσκονη που βγαίνει από τους ανθήρες των στημόνων των λουλουδιών και είναι η τροφή του μελισσιού. Ενδεικτικό για το ρόλο που παίζει στη ζωή του μελισσιού είναι πώς χωρίς γύρη σταματά να γέννα η βασίλισσα. Έχει καταγραφεί πως ένα υγειές μελίσσι καταναλώνει 30 κιλά γύρη κατά μέσο όρο ετησίως.
Είναι μια τροφή με μεγάλη περιεκτικότητα σε λευκώματα γεγονός που την καθιστά πολύτιμη. Γνωρίζουμε ότι οι κόκκοι της αποτελούν ένα εξαιρετικά φυσικό θρεπτικό προϊόν με τονωτικές ιδιότητες. Μία κουταλιά γύρη καλύπτει τις ημερήσιες ανάγκες του οργανισμού μας σε πρωτεΐνες, βιταμίνες και ιχνοστοιχεία. Οι πρωτεΐνες μάλιστα της γύρης αποτελούν το 20% της σύστασής της. Επιπλέον, η γύρη αποτελεί και ισχυρό αντιαναιμικό προϊόν, καθώς περιέχει σίδηρο, που ευνοεί το σχηματισμό των συστατικών του αίματος.
Τη γύρη μπορείτε να την προμηθευτείτε σε διάφορες μορφές. Οι μελισσοκόμοι, αμέσως μετά τη συλλογή, μπορούν να την παγώσουν και να την πουλήσουν συσκευασμένη σε βαζάκια. Αυτό είναι και το πιο καθαρό προϊόν.

ΠΡΟΠΟΛΗ

Γενικά 

Η ονομασία πρόπολη - προ της πύλης - οφείλεται στο ότι την τοποθετούν μπροστά στην είσοδο της κυψέλης, ώστε να την στενέψουν και να εμποδίσουν την είσοδο στη φωλιά των διαφόρων εχθρών.
Είναι ρητινώδης, κολλητική ουσία που δημιουργείται στους οφθαλμούς διαφόρων φυτών, κορμούς δέντρων, ρετσίνια κ.λπ., οι μέλισσες τη συλλέγουν, την αναμειγνύουν με γύρη, ένζυμα και κερί και τη χρησιμοποιούν ως στεγανωτικό για να σφραγίσουν τις χαραμάδες στην κυψέλη τους, και ως απολυμαντικό που τους εξασφαλίζει έναν υγιεινό τρόπο διαβίωσης . Η πρόπολη δεν επιτρέπει την ανάπτυξη μικροβίων. Οι μέλισσες επιχρίουν τα κελιά των κηρήθρων με πρόπολη μετά την εκκόλαψη των μελισσών και τα αποστειρώνουν, ώστε να είναι έτοιμα για να γεννήσει η βασίλισσα. Ακόμη και στις περιπτώσεις εισβολών η πρόπολη χρησιμοποιείται για να βαλσαμώσουν το πτώμα του εισβολέα που έχουν θανατώσει αλλά δεν μπορούν να απομακρύνουν από την κυψέλη, ώστε να μη γίνει πηγή μικροβίων.
Η πρόπολη έχει βακτηριοστατικές και βακτηριοκτόνες ιδιότητες που είναι γνώστες από την εποχή του Αριστοτέλη ακόμη. Η πρόπολη έχει τη φήμη ενός φυσικού αντιβιοτικού και έρευνες που έχουν γίνει την ενισχύουν. Η πρόπολη περιέχει κερί, βάλσαμα, ρητίνες και αιθέρια έλαια σε πολύ μεγάλη ποσότητα. Το κερί της προσδίδει την επουλωτική του δράση και οι ρητίνες, τα βάλσαμα και τα αιθέρια έλαια τις αντιμικροβιακές και αντιικές της ιδιότητες. Η πρόπολη φαίνεται ότι διεγείρει το ανοσοποιητικό σύστημα, ενεργοποιώντας τις φυσικές άμυνες του οργανισμού. Έχει, επίσης, ευεργετική δράση στο πεπτικό σύστημα.
Το χρώμα της πρόπολης είναι σκούρο καφέ. Είναι αδιάλυτη στο νερό και διαλύεται σε αλκοόλ, βενζίνη. Σε θερμοκρασίες άνω των 25 βαθμών Κελσίου είναι μαλακή, εύπλαστη και κολλάει, ενώ σε θερμοκρασίες κάτω από 15 βαθμούς Κελσίου γίνεται σκληρή και εύθραυστη.

ΚΕΡΙ 

Γενικά 

Το κερί είναι μια λιπαρή ουσία που παράγεται από τους κηρογόνους αδένες των νεαρών κυρίως μελισσών(10-5 ημερών) και αρχικά μοιάζει με λέπια. Η μέλισσα κατευθύνει τα λέπια με τα πόδια της στο στόμα όπου ύστερα από ζύμωση και ανάμιξη με τις εκκρίσεις των σιελογόνων αδένων παίρνει την τελική του μορφή και χρησιμοποιείται για την κατασκευή φυσικών κηρήθρων, το ώριμο μέλι καλύπτεται με κερί, του οποίου τα αντιβιοτικά συστατικά βοηθούν στην καλύτερη συντήρηση του.
Για να χτίσουν κηρήθρες οι κηροπλάστριες μέλισσες, γεμίζουν το στομάχι τους με μέλι, κρεμιούνται από το ψηλότερο σημείο του πλαισίου, άλλες πιάνονται με τα μπροστινά τους πόδια από τα πίσω πόδια της προηγούμενης σειράς των μελισσών και σχηματίζουν δεύτερη σειρά, άλλες με τον ίδιο τρόπο σχηματίζουν τρίτη σειρά κ.ο.κ., σε τρόπο ώστε να σχηματίζουν ένα παραπέτασμα από πάνω ως κάτω.
Σε αυτήν την θέση στέκονται τελείως ακίνητες επί 24 ώρες, όσο χρειάζεται για να μετατραπεί το μέλι που ρούφηξαν σε κερί μέσα στον οργανισμό τους, και να αρχίσει να βγαίνει σαν λέπια από την κοιλιά τους. Οι μέλισσες είναι άριστοι κτίστες. Τα κελιά της κηρήθρας τα χτίζουν πάντα σε σχήμα κανονικού εξαγώνου, χωρίς να ξεφεύγει χιλιοστό. Το σχήμα αυτό είναι οικονομικό, στέρεο και εκμεταλλεύεται καλύτερα το χώρο.
Η μέλισσα παράγει κερί τρώγοντας μέλι και έχει παρατηρηθεί ότι ξοδεύει 10 μέρη περίπου για να παραχθεί ένα μέρος κεριού.
Το κερί σε χαμηλή θερμοκρασία σπάζει και τρίβεται, μαλακώνει στους 30ο Κ., λιώνει στους 62-63ο και βράζει στους 230ο. διαλύεται τελείως μέσα στον αιθέρα, στη βενζίνη, στο νέφτι και στο διθειούχο άνθρακα. Δεν διαλύεται μέσα στο νερό ούτε στο ψυχρό οινόπνευμα. Η παράγωγη του συμπίπτει με το τρύγο του μελιού καθώς βγαίνει από το λιώσιμο των κηρήθρων και των απολεπισμάτων. Οι μελισσοκόμοι το χρησιμοποιούν για την κατασκευή τεχνιτών φύλλων κηρήθρας.
Εκτεταμένη χρήση κεριού γίνεται σήμερα στην κοσμητική βιομηχανία. Η προσθήκη κεριού στα καλλυντικά και στις κρέμες βελτιώνει την ποιότητα και αυξάνει τη συνοχή τους λόγω της αντίδρασης των λιπαρών οξέων του κεριού με τη στεατική αλκοόλη.
Ενδιαφέρουσες πληροφορίες για την παραγωγή κεριού:

1. Ορφανό μελίσσι δεν χτίζει ποτέ κερήθρες.
2. Για να χτίσουν κερήθρες οι μέλισσες, η θερμοκρασία έξω από την κυψέλη πρέπει να είναι 20ο Κ. και πάνω.
3. Οι μέλισσες χτίζουν κερήθρες τόσο πιο γρήγορα, όσο η βασίλισσα γεννά πολλά αυγά, για να της δώσουν χώρο να τα τοποθετήσει. Για αυτό το λόγο οι αφεσμοί στις κυψέλες όπου εγκαθίστανται χτίζουν κερήθρες με πολύ γρήγορο ρυθμό και μάλιστα όλες με κελιά εργατριών.
4. Οι πολύ νεαρές μέλισσες (1-5 ημερών) δεν χτίζουν κερήθρες. Στην 15η μέρα της ηλικίας τους βρίσκονται στο ανώτατο όριο της κηροπλαστικής τους ικανότητας. Όσο προχωράει η ηλικία τους τόσο πέφτει αυτή η ικανότητα.
5. Η εποχή επιδρά πολύ στην παραγωγή κεριού και το χτίσιμο κερηθρών. Η προχωρημένη άνοιξη, όταν ο καιρός ζεστάνει και η ανθοφορία προχωρεί, είναι η πιο κατάλληλη εποχή για το χτίσιμο κερηθρών, επειδή η γέννα της βασίλισσας επεκτείνεται και η ανάγκη χώρου για την απόθεση του γόνου και αποθήκευση μελιού είναι επιτακτική.
6. Η αφθονία τροφών. Όσο η μελιτοφορία των λουλουδιών είναι πιο έντονη, τόσο και το χτίσιμο των κερηθρών προχωρεί γρηγορότερα. Ωστόσο, όταν η εποχή είναι περασμένη, στα τέλη του φθινοπώρου λ.χ., δε θα κατορθώσουμε να αναγκάσουμε τις μέλισσες να χτίσουν κερήθρες, όσο και να τις τροφοδοτήσουμε με σιρόπι ζάχαρης ή με μέλι. Θα το αποθηκεύσουν χωρίς να χτίσουν κεριά. Μόνο στη φθινοπωρινή μελιτοφορία του πεύκου και ιδιαίτερα του ρεικιού, εφόσον ο καιρός είναι αρκετά ζεστός, ώστε να τους επιτρέπει να πετούν, τότε χτίζουν κερήθρες.

ΕΠΙΚΟΝΙΑΣΗ

Γενικά 

Η σπουδαιότερη όμως συνεισφορά των μελισσών είναι η επικονιαστική δράση τους. Χαρακτηριστικό είναι το ότι ο Αλβέρτος Αινστάιν είχε πει ότι "αν κάποτε οι μέλισσες εκλείψουν, το ανθρώπινο είδος δεν θα αργήσει να τις ακολουθήσει".
Οι μέλισσες μέσα στα πλαίσια τω καθημερινών κινήσεων που επιτελούν για να εξασφαλίσουν την επιβίωση τους συμμετέχουν στην ολοκλήρωση του βιολογικού κύκλου των φυτών λειτουργώντας ως μηχανικοί μεταφορείς της γύρης. Κατά την εποχή της ανθοφορίας, καθώς οι μέλισσες επισκέπτονται τα λουλούδια για να συλλέξουν το νέκταρ συμβάλλουν στην άμεση γονιμοποίηση των φυτών. Κολλάει στα πίσω ποδαράκια τους και μάλιστα στα ειδικά διαμορφωμένα καλαθάκια μικρή ποσότητα γύρης, η οποία μεταφέρεται από τους ανθήρες ενός άνθους και εναποθέτειται στη συνέχεια στο στίγμα του ίδιου ή άλλου άνθους του ίδιου είδους φυτού.
Η μεταφορά γύρης από, που διεκπεραιώνουν οι μέλισσες ονομάζεται επικονίαση και ολοκληρώνει τη διαδικασία της γονιμοποίησης περίπου του 65% του συνόλου των φυτών. Μια μέτρια αποικία υπολογίζεται ότι έχει 20 έως 40 φορές περισσότερη αξία για την επικονίαση που επιτελούν τα μέλη της παρά για την παραγωγή μελιού.

ΔΗΛΗΤΗΡΙΟ

Γενικά 

Το δηλητήριο είναι το όπλο της μέλισσας εναντίον των εχθρών της. Είναι ένα πολύπλοκο μίγμα χημικών ουσιών που επηρεάζει την φυσιολογία κάθε οργανισμού όταν προσβληθεί από αυτό. Το κυριότερο συστατικό του είναι τι πεπτίδιο Μελιτίνη που όταν εισαχθεί μέσα στον ιστό ελευθερώνει ισταμίνη και αιμολύει (σπάει) τα ερυθρά αιμοσφαίρια προκαλώντας πόνο και οίδημα.
Για τη συλλογή του υγρού από τους αδένες του κεντριού των μελισσών χρησιμοποιείται ειδική τεχνική.Το υγρό αυτό χρησιμοποιείται στη φαρμακευτική (θεραπεία της ρευματοειδούς αρθρίτιδας) και στην απευαισθητοποίηση ατόμων που είναι υπερευαίσθητα στο τσίμπημα των μελισσών.Η φαρμακευτική του δράση είναι γνωστή από παλιά χρησιμοποιείται με επιτυχία εναντίον της ρευματοειδούς πολυαρθρίτιδας. Περιορίζει τους ισχιακούς πόνους την νευραλγία την νευρομιαλγία τη μεσοπλεύριο και βρογχική νευραλγία. Οι ασχολούμενοι με την μελισσοκομία συγκαταλέγονται στους πιο υγιείς από πλευράς προβλημάτων ρευματισμών και αρθρίτιδας από τους εργαζόμενους όλων των κλάδων και κατηγοριών.
Στη χώρα μας δεν αξιοποιείται συστηματικά και σε ευρεία κλίμακα ως προϊόν κυψέλης το δηλητήριο.